2017,  Aktualności

Matka Ewa -Ewa von Tiele-Winckler

Ewa von Tiele-Winckler, diakonisa zwana Matką Ewą, jest postacią niezwykłą i fascynującą, osobą, która oddając się całkowicie Bogu stworzyła jedno z największych dzieł miłosierdzia w Europie Środkowowschodniej. Związana była z Miechowicami, w których się urodziła i gdzie założyła słynne zakłady opiekuńcze pod nazwą Ostoja Pokoju. Po II wojnie światowej władze starały się wszelkimi sposobami zatrzeć pamięć o niej – Niemka, ewangeliczka, córka magnatów, a przede wszystkim osoba odwołująca się zawsze do Boga, nie powinna była znaleźć miejsca w historii Polski. Wypalone mury pałacu, w którym się urodziła, wysadzono w powietrze w 1954 roku. Zabroniono tłumaczenia na język polski książek, które napisała. Jej teksty wspomnieniowe, będące najciekawszymi fragmentami twórczości, wydano dopiero w latach 90. XX wieku. Diakonat, przez nią stworzony, poddano różnym szykanom, włącznie z nakazem opuszczenia Miechowic we wrześniu 1945 r.

Jej życiową misję trzeba pokazać na tle procesów, które zachodziły w XIX wieku na Górnym Śląsku. Gwałtowny rozwój przemysłu ciężkiego zmienił wówczas struktury społeczne na tych terenach, należących wówczas do Rzeszy Niemieckiej. Prowincja zwana „Ameryką Niemiec” umożliwiała zdobycie bajecznych fortun nawet prostym robotnikom. Przykładem takiej kariery był dziadek Matki Ewy Franz Winckler (współzałożyciel Katowic), który przybył na Górny Śląsk bez środków do życia, zaczynał jako górnik, a dzięki pracowitości, inteligencji i ambicji doszedł do godności szlacheckiej. Obok bogactwa, widocznego do dziś w pałacach i rezydencjach przemysłowych potentatów, istniały ogromne obszary biedy. Brak zabezpieczenia socjalnego ze strony państwa, skażone środowisko, gwałtowny napływ ludności, a także wynikający z tych ciężkich warunków bytowych alkoholizm to czynniki, które wyniszczały miejscową ludność. Rodzina Matki Ewy podejmowała wprawdzie próby poprawy jakości życia mieszkańców, ale nie obejmowały one wszystkich potrzebujących. To właśnie o tych pozbawionych opieki, postanowiła zadbać Matka Ewa.

Ewa von Tiele-Winckler, a właściwie Valeska-Anna Katharina-Adelajda Maria-Elisabeth-Eva von Tiele-Winckler urodziła się w Miechowicach 31 października 1866 roku. Była przedostatnim z dziewięciorga dzieci hrabiego Huberta von Tiele-Winckler (protestanta) i jego żony Valeski (katoliczki). Rodzice wzięli ślub w kościele rzymsko-katolickim i zgodnie z życzeniem Valeski, zawartym w umowie przedślubnej, wszystkie dzieci zostały ochrzczone w wierze katolickiej. Rodzice Ewy byli zupełnymi przeciwieństwami. On – nieposiadający majątku wojskowy, niezwykle ambitny i pracowity, surowy wobec siebie i innych, obowiązkowy – uosabiał pruski dryl. Ona – z ogromnym posagiem. Dzięki posagowi Valeski i ambicji oraz pracowitości Huberta stali się posiadaczami jednej z największych fortun Górnego Śląska.

Gdy dziewczynka miała cztery lata, ze względu na to, że mylono matkę i córkę, ojciec postanowił, wbrew jej woli, o zmianie imienia z Valeska (jak brzmiało jej pierwsze imię) na Ewa. Wraz z najmłodszym rodzeństwem dzieciństwo spędzała najczęściej w miechowickim pałacu. Na zimę przenoszono się do luksusowej berlińskiej rezydencji przy Regentenstrasse, a na ferie udawano się do oddalonego o 4-5 godzin jazdy samochodem majątku w Mosznej (Moschen). Tylko podczas ferii i świąt rodzina spotykała się w komplecie. Starsze z dzieci przebywały w internatach, a jedynie najmłodsze, Ewa i Clara oraz przez krótki czas Hans-Werner, pobierali prywatne lekcje na miejscu.

Kiedy dziewczynka miała 13 lat zmarła ukochana matka. Matka, która koiła niepokoje, uczyła dobroci i pokory, opowiadała o świecie istniejącym poza pałacowymi murami, a przede wszystkim wprowadzała dzieci w tajemnicę wiary i modlitwy. Dla Ewy było to głęboko traumatyczne przeżycie. Miesiącami wymykała sie do pobliskiego lasu, mając za towarzysza i powiernika jedynie ukochanego psa Thora albo przebywała samotnie w pokojach matki przeżywając ból po jej stracie.Kiedy Ewa miała piętnaście lat, ojciec ponownie ożenił się z młodszą o 25 lat hrabiną Rosą von der Schulenburg (podobnie jak on ewangeliczką). Wówczas w domu zmieniła się atmosfera, nadszedł czas przygotowań do konfirmacji. Potrzebne były kolejne dwa lata, aby Ewa odczuła w sposób niezwykle intensywny Bożą obecność. Nawrócenie spowodowały słowa z Ewangelii o Dobrym Pasterzu, szukającym swoich owiec: „Moje owce słuchają mego głosu…”. To ja jestem zagubioną owcą – pomyślała Ewa. Postanowiła oddać swe życie Jezusowi i pójść drogą, którą dla niej przeznaczył. Aby realizować Jego wolę, pragnęła opiekować się chorymi, niepełnosprawnymi, bezdomnymi, ludźmi zranionymi i pokrzywdzonymi. Realizację swojej misji widziała głównie w służbie biednym, zwłaszcza tym żyjącym w jej ukochanej ojczyźnie – na Górnym Śląsku. Po konfirmacji, która miała miejsce w Berlinie w 1884 roku i była już tylko symbolicznym znakiem przejścia, Ewa wróciła do Miechowic, aby realizować swoje postanowienie. Szukając szczerego i autentycznego kontaktu z okolicznymi mieszkańcami, w tajemnicy przed rodziną, uczyła się od swojej pokojówki języka polskiego, a raczej gwary śląskiej. 

 W świat kobiecego diakonatu wprowadziła Ewę jej przyjaciółka hrabianka Lisa von Zedlitz z Poznania, która później towarzyszyła jej w czasie nauki zawodu w Bielefeld. W charytatywnych zakładach pastora Fridricha von Bodelschwingha zdobyła w 1887 roku gruntowne przygotowanie w zakresie działalności filantropijnej i wykształcenie pielęgniarskie.

Dzień 27 lutego 1888 roku to znamienna data. Tego dnia Ewa, za zgodą ojca, po raz pierwszy wzięła do ręki kosz z medykamentami i ruszyła do wsi, aby leczyć chorych, udzielać rad w zakresie pielęgnacji i uczyć zasad przestrzegania higieny. Zaczynała skromnie, powołując do życia za zgodą ojca, pierwszy ośrodek pomocy w miechowickim zamku, zwany Schroniskiem Ewy (Evas Herberge). Składał się on ze szwalni dla ubogich dziewcząt i pokoju do zabiegów ambulatoryjnych. Wkrótce zaczęła działać tam stołówka, w której wydawano posiłki.

Szybko swoje nowo nabyte umiejętności pielęgniarskie Ewa musiała wykorzystać praktycznie, gdy w 1888 roku w Miechowicach wybuchła epidemia dyfterytu i szkarlatyny. Jedynie przy wsparciu niewykwalifikowanej pomocnicy Tekli opiekowała się 230 chorymi dziećmi w Miechowicach i Karbiu, z których 72 zmarło.

W tym samym roku, ojciec poruszony ofiarnością i determinacją córki, ofiarował jej na Boże Narodzenie plany architektoniczne pierwszego budynku, przeznaczonego na dom opieki. Poświęcono go uroczyście 29 września 1890 roku i nazwano Friedenshort (Ostoja Pokoju – później nazwa ta objęła całe miechowickie dzieło). Tego dnia uroczyście poświęcono kaplicę, a Ewa jako „mateczka” otrzymała u stóp ołtarza błogosławieństwo. W 1892 roku za namowa pastora Friedricha von Bodelschwingha Matka Ewa zorganizowała w Miechowicach własny diakonat, który przyjął nazwę od pierwszego domu Fridenshort. Miał on stać się domem macierzystym diakonatu żeńskiego wzorowanego na wspólnocie bielefeldzkiej. Matka Ewa sama zaprojektowała strój, który siostry otrzymywały z Domu Macierzystego i który nie mógł być zmieniony. P W 1893 roku, mimo że Ewa wyświęcona została na diakonisę w Bielefeld, to uzyskała od pastora Fryderyka von Bodelschwingha zgodę na „wolną służbę w zborze Jezusowym”. Rok wcześniej zorganizowała w Miechowicach własny diakonat, który – podobnie jak pierwszy dom nazwano – Ostoją Pokoju. Wkrótce powstało dzieło, na które składało się 28 budynków, gdzie zapewniono pomoc i opiekę dzieciom i dorosłym, bezdomnym, chorym, ubogim i skrzywdzonym. Zajmowano się też resocjalizacją młodzieży i pracą z więźniami. Na terenie Ostoi Pokoju działała szkoła powszechna i szkoła gospodyń domowych. Matka Ewa założyła w Miechowicach filię towarzystwa trzeźwości „Błękitny Krzyż”, propagując czynnie trzeźwość wśród lokalnej społeczności. Rosnące potrzeby, a jeszcze bardziej liczba podopiecznych sprawiły, że Matka Ewa stworzyła gospodarstwo pomocnicze, w którym były ogrody, uprawiano pole, trzymano krowy i hodowano świnie. Ostoja dysponowała własnym młynem i piekarnią. Jedynym kryterium jakie stosowano przy przyjęciu do „Ostoi Pokoju” była ludzka niedola.

Poza Miechowicami Matka Ewa utworzyła ponad 40 Domów dla Bezdomnych dających schronienie pozbawionym opieki dzieciom, wychowywanym w niewielkich grupach zwanych „rodzinkami”. Dzięki temu systemowi mogły wychowywać się w cieple i miłości na wzór naturalnej rodziny. Pomoc, którą niosła Matka Ewa była szczególnego rodzaju, ponieważ obejmowała nie tylko zabezpieczenie socjalne i medyczne, ale także sferę emocji, duchowości, intelektu, w tym też zainteresowań (dzieci mogły realizować swoje pasje). Przykładano dużą wagę do rozwoju kontaktów społecznych. Świadczy o tym między innymi powołanie do życia Związku Gwiazd, który stanowił platformę kontaktów pomiędzy dziećmi żyjącymi w pełnych rodzinach (zwanych Gwiazdeczkami) i ich rówieśnikami przebywającymi w domach dziecka. Do Gwiazdeczek dołączyły wkrótce „Gwiazdy” rekrutujące się spośród dorosłych, a do stałej pomocy zobowiązało się 85 sióstr.

Jej aktywność szczególnie cenił Cesarz Wilhelm II, przyznając jej w 1897 roku złoty order Wilhelma. Tym rzadkim odznaczeniem zostało uhonorowanych jedynie 65 osób. Dwukrotnie Cesarz spotkał się z nią osobiście, poświęcając wiele uwagi temu, czym się zajmowała. Wspomagał też Ostoję Pokoju hojnymi darami i wsparciem finansowym

W Ostoi Pokoju od 1913 roku wydawano własne czasopismo „W Służbie Króla”. Od 1905 roku w Miechowicach odbywały się regularnie zgromadzenia misyjne, prowadzono seminaria dla przedszkolanek, wychowawczyń i opiekunek dzieci. Siostry pobierały naukę w zakresie pielęgnacji chorych. Ostoja Pokoju stała się ośrodkiem formacyjnym dla około 800 sióstr, a były wśród nich Angielki, Dunki, Niemki, Norweżki, Polki, Rosjanki, Słowaczki, Szwajcarki, Szwedki, a także Amerykanka, Greczynka, Rumunka i Chinka. Kształciła misjonarki, które dotarły do 18 krajów na czterech kontynentach, troszcząc się tam o najbiedniejszych i głosząc chwałę Jezusa Chrystusa.

Matka Ewa zrezygnowała z tytułu „Matki Przełożonej” na rzecz „Służebnicy Pańskiej”. Na co dzień nazywano ją po prostu Matką, a Ślązacy określali ją czule „Muterliczka” (Mateczka). Od 1902 roku mieszkała w niewielkim domku na terenie Ostoi Pokoju. Nad wejściem widniał napis „Własność Jezusa Chrystusa”. Ona bowiem oddała Jezusowi wszystko co miała, nie tylko swój majątek, ale także siły, zdolności, talenty. Zmarła 21 czerwca 1930 roku. Jej ostatnie słowa były słowami modlitwy: „Panie dziękuję Ci, dziękuję Ci za każde dziecko, które mi darowałeś …”.

Jej dzieło przetrwało do dziś, a w słowach testamentu zawarła przesłanie praktykowania bezinteresownej, nieegoistycznej miłości. Pisywała wiersze, w których dawała świadectwo wielkiej miłości do ziemi, z której pochodziła i ludzi, zwłaszcza tych najbiedniejszych.

Ideę Ostoi Pokoju kontynuuje dzisiaj Parafia Ewangelicko-Augsburska, która na odzyskanym po latach terenie wzniosła nowy dom opieki i z ogromnym poświęceniem stara się zachować materialną i duchową spuściznę. Obecnie Dom Macierzysty Ostoi Pokoju znajduje się w Freudenbergu (Niemcy). W fundacji zatrudnionych jest około 1400 pracowników w 170 różnych placówkach, koncentrujących się głównie na niesieniu pomocy dzieciom i młodzieży. Posiada też domy opieki dla osób starszych i specjalistyczne zakłady umożliwiające chorym psychicznie i ludziom niepełnosprawnym jak największy udział w życiu w społecznym. W Freudenbergu mieszka większość emerytowanych sióstr, które znajdują tu opiekę i odpoczynek po życiu pełnym trudów. Nie ma teraz nowych powołań i Friedenshort zmienia sposób działania, ale charakter i kierunki kształtuje nadal historyczna i religijna spuścizna Matki Ewy z Miechowic.

Izabella Wójcik-Kühnel


 Harmonogram wykładów i wystaw: (zdjęcia w Galerii)

DataMiejscewydarzenie
22 maja 2016 r.Oberschlesisches Landesmuseum w Ratingenotwarcie wystawy   (niemieckojęzycznej) „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie. W 150 rocznicę urodzin” prezentującej niezwykłe dzieje rodziny Tiele – Wincklerów i historię życia Matki Ewy (Mutter Eva. Den Armen Leidenden zur Hilfe. Wydano ulotkę wystawy w języku niemieckim. Komisarz wystawy: Izabella Kühnel. Termin ekspozycji: 22.05-30.09.2016 r.
9 października 2016 r.Parafia Ewangelicko-Augsburska w Miechowicach Budynek Ciszy Syjonuwernisaż wystawy (polskojęzycznej) „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie. W 150 rocznicę urodzin”, prezentującej niezwykłe dzieje rodziny Tiele – Wincklerów i historię życia Matki Ewy. Komisarz wystawy: Izabella Kühnel Program uroczystości: Nabożeństwo Otwarcie wystawy Ekspozycja wystawy   9.10.-31.12.2016
9 listopada 2016 r.siedziba Bractwa Gwarków Górnośląskich w KatowicachPrelekcja pt. Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa, a wiara i życie.
16 listopada 2016 r.Miejska Biblioteka Publiczna w BytomiuWykład Izabelli Wójcik-Kühnel „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa wiara i życie”.
28 listopada 2016 r.Szkoła Podstawowa nr 46 w BytomiuWykład Izabelli Kuhnel o Matce Ewie dla uczniów klas 6.
4 marca 2017 r.Muzeum Powstań Śląskich w ŚwiętochłowicachW ramach obchodów 500-lecia Reformacji otwarto wystawę „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie. W 150 rocznicę urodzin”. Wydany został katalog wystawy w języku polskim. Termin ekspozycji 4.03.-14.04.2017 r.
10 marca 2017 r.Centrum Zimbardo w Nikiszowcu (Katowice)Wykład o Matce Ewie
21 kwietnia 2017 r.Archiwum Państwowe w KatowicachOtwarcie wystawy „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie. W 150 rocznicę urodzin”. Termin ekspozycji 21.04.-2.11.2017 r.
14 września 2017 r.Dom Pamięci Żydów Górnośląskich w GliwicachWykład o Matce Ewie.
25 kwietnia 2017 r.Katolickie Liceum Ogólnokształcące w Siemianowicach ŚląskichWykład o Matce Ewie
2 września 2017 r.Recklinghausen (Vestlandhalle)Podczas 34. Beuthener Heimattreffen otwarta została wystawa „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie. W 150 rocznicę urodzin” (wersja niemieckojęzyczna. Ausstellung „Oberschlesischer Engel der Barmherzigkeit – Eva von Tiele-Winkler”.€ Termin ekspozycji 2-3.09.2017 in der VHS (Volkshochschule Recklinghausen) termin 5-25.09.2017  
27.10.2017 r.Zespół Szkół Artystyczno-Projektowych w Tarnowskich GórachWykład o Matce Ewie
7 listopada 2017 r.Zamek MosznaI Zamkowa Akademia Wiedzy „Szlachta węgla i stali”. Spotkanie było poświęcone historii rodu von Tiele-Winckler. Otwarto wystawę „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie. W 150 rocznicę urodzin”. Termin ekspozycji 7.11.-6.12.2017 r.
8 grudnia 2017 r.Miejska Biblioteka Publiczna w Siemianowicach ŚląskichWystawa i wykład „Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa – wiara i życie”. Termin 8.12.2017 – 30.01.2018
  W druku jest artykuł Izabelli Kuhnel  „Ewa von Tiele-Winckler . Górnośląski Anioł Miłosierdzia. Dzieło i życie Matki Ewy z Miechowic”, który ukaże się w Szkicach Archiwalno-Historycznych nr 14 (2017).